राष्ट्रियशिक्षानीति: - २०२० तथा संस्कृतविश्वविद्यालया:
राष्ट्रियशिक्षानीति:
- २०२० तथा संस्कृतविश्वविद्यालया:
राष्ट्रियशिक्षानीते:
अन्वयनं विश्वविद्यालयीयसंस्कृतशिक्षणे कियद्वा प्रायोगिकम् इति किञ्चिदिवात्रालोच्यते ।
द्विविधा: छत्रा:
विश्वविद्यालयीयसंस्कृतशिक्षणं प्रविशन्ति
१. साम्प्रदायिकशिक्षणमूला:
२.
आधुनिकशिक्षणमूला:
द्वयोर्मध्ये
महदन्तरं भवति ।
साम्प्रदायिकशिक्षणमूला:
केवलम्
उपाधिप्राप्त्यर्थमेव विश्वविद्यालयीयसंस्कृतशिक्षणं प्रविशन्ति । ते तु प्राय:
आधुनिकविद्यागन्धरहिता: एव । ते शास्त्रीयविषयेषु निष्णाता: आधुनिकविषयेषु क्लेशमनुभवन्ति
। यत: तेषां कम्प्यूटर् विज्ञाने, आङ्ग्लभाषायां वा गति: सर्वथा न
भवति । विश्वविद्यालये तु कम्प्यूटर् विज्ञानं वा , आङ्ग्लभाषा
वा यथा अन्यविश्वविद्यालयेषु पाठ्यते तत्समानस्तरे एव अत्रापि पाठ्यते इति ते
तादृशविषयेषु सफला न भवन्ति ।
आधुनिकशिक्षणमूला:
वर्तमानकाले
तावत् भारत्तीयशिक्षणपद्धतौ संस्कृतं हि प्राय: क्वचित् ६ कक्ष्यात: क्वचिच्च ८ कक्ष्यात: वा ऐच्छिकरूपेण पठ्यते । अयञ्च
अवकाश: केवलं केषुचिदेव विद्यालयेषु विद्यते । किञ्च संस्कृतं हि तत्र केवलं
सामान्यभाषारूपेणैव तत्र पठ्यते । क्वचित् २५ अङ्कानां कृते, क्वचिच्च ५० अङ्कानां, क्वचिदपि १०० अङ्कानां कृते
भवति । तस्मिन् स्तरे छात्रा: संस्कृतं न संस्कृतमाध्यमेन पठन्ति अपि तु प्रादेशिकभाषामाध्यमेन
आङ्ग्लभाषामाध्यमेन वा पठन्ति । किञ्च आधुनिकविषयाध्ययनमेव छात्राणां मुख्यं
लक्ष्यं भवति । एवं वर्षद्वयं, वर्षत्रयं, वर्षपञ्चकं वा यावत् संस्कृतं यै: पठितं
तेषु केचन स्वेच्छया , केचन अन्या गति: नास्तीति, विश्वविद्यालयीयसंस्कृतशिक्षणे
प्रविशन्ति । इतरभाषाणां वा
विज्ञान-समाजविज्ञान-अर्थशास्त्रेतिहासादीनां विश्वविद्यालयीयाध्ययनं
कस्मिन् स्तरे भवतीति वयं सर्वे जानीम: । तत्समानस्तरे हि संस्कृताध्ययनं भवेत् ।
अयमेव हि इतरविषयाणां संस्कृतस्य च व्यत्यास:
आङ्ग्लं, हिन्दी, तेलुगु, इत्यादय: भाषा: भवन्ति । कला: विज्ञानं, तन्त्रज्ञानम् अर्थशास्त्रं, इतिहास: इत्यादय:
शास्त्रसमकक्षापन्ना: यया कयापि भाषया पठितुं शक्या: विषया: । परन्तु संस्कृतं
भाषापि भवति शास्त्रमपि भवति अनन्तशाखासंयुक्तवृक्ष इव संस्कृतं
विभिन्नशाखासम्पन्नम् ।आधुनिकविषयाणां कलाविज्ञानादीनां मूलमपि भवति संस्कृतम् ।परन्तु
केवलं संस्कृतभाषाज्ञानेन संस्कृते विद्यमानानां प्राचीनविज्ञानानां वा
साङ्ख्यादिदर्शनानां वा अधिगमनं सुलभसाध्यम् । संस्कृतभाषाभ्यासानन्तरम्
एकैकस्मिन् अपि शास्त्रे न्यूनातिन्यूनं पञ्चवर्षाणि प्रयासं करोति चेदेव कश्चित्
बुद्धिमान् तस्मिन् शास्त्रे सामान्यत:
निष्णात: भवति ।
आधुनिका: -
कला,विज्ञानं,तन्त्रज्ञानम् अर्थशास्त्रं,
इतिहास: भाषा: इत्यादय: विषया: एल् के जि त: पठ्यन्ते । तेषां हि
अध्ययनं क्रमप्राप्तमिति स्नातकस्तरे वा स्नातकोत्तरस्तरे वा संशोधनात्मकं वा
बहुविषयकं तौलनिकं वा भवितुमर्हति ।
संस्कृतस्य
वा तद्गतशास्त्राणां वा अध्ययनं न
क्रमप्राप्तम् । संस्कृतभाषाया: सामान्यज्ञानमेव यस्मिन् स्तरे छात्रा:
प्राप्नुवन्ति तत्र स्नातकस्तरे वा स्नातकोत्तरस्तरे वा कथं संशोधनात्मकं वा
बहुविषयकं तौलनिकं वा अध्ययनं कर्तुं शक्नुवन्ति छात्रा: ?
यस्मिन् स्तरे
छात्रा: शुद्धसंस्कृतेन लिखन्ति, भाषणं कुर्वन्ति, चेदेव महत्साधनं भवति, तस्मिन् स्नातकस्तरे, तत्र संशोधनाद्यात्मकम् अध्ययनं कथं वा शक्येत
? साम्प्रदायिकशिक्षणमूला: छात्रा: कथञ्चित् शक्नुयु:
एतादृशाध्ययनेषु परन्तु न ते आधुनिकशिक्षणसम्पन्ना इति क्वचित् तेऽपि निश्चयेन
क्लेशमनुभवन्ति । अपि च तादृशा: स्वल्पा एव छात्रा: इति, स्नातकस्तरे
स्नातकोत्तरस्तरे वा संशोधनात्मकस्य, बहुविषयकस्य, तौलनिकस्य वा अध्ययनं नियतरूपेण पाठ्यक्रमे
नियोजनं कियद्युक्तं स्यादिति शिक्षकस्य मनसि प्रश्न: नोदेति चेत् कथं वा स:
निर्वञ्चनं कार्यं सम्पादयतीति वयं विश्वसिम: ।